Diepte

Als ik hier de natuur in loop heb ik ’t liefst een licht bewolkte hemel – net genoeg om het zonlicht te filteren en indirect te maken. Dat schaduwloze licht doortekent en begrenst wat ik zie zacht en toch uiterst gedetailleerd: fijn licht om foto’s te maken.

Maar als ik de dijken op ga voor de landschappen, wil ik het anders. Zon, wolken en wind graag, zodat de schaduwen over het land jagen en het landschap een haast peilloze diepte krijgt. Je weet niet wat je ziet – een landschap onder die omstandigheden ziet er nog geen tien seconden hetzelfde uit.

Boek

Onder aanvoering van hoogleraar Theo Spek is een kloek werk verschenen over de Landschappen van Nederland. In een recent interview in de Volkskrant komt het boek zijdelings ter sprake en krijgen de landschappen ruim baan. Wat Spek in dat interview presenteerde is wat mij betreft een oefening in kijken – zo heeft hij het misschien niet bedoeld, maar zo heb ik het wel gelezen.

Interview

Met zevenmijlslaarzen door het interview gaand: “Veel mensen hebben misschien niet veel met natuur, maar wel met het landschap waarin ze opgroeien (…) Juist in dat door mensen vormgegeven landschap valt er voor de natuur veel te winnen (…) Landschap kan landbouw en natuur, die uit elkaar zijn gegroeid, verzoenen (…) In het landschap schuilen oplossingen (…) Op mijn universiteit laat onderzoek van ecologen zien dat de allerbelangrijkste factor om de biodiversiteit te herstellen het aanleggen van een meer gevarieerd landschap is (…)”

Techniek

Waar het me hier om gaat is niet de visie van Spek an sich, of de deugdelijkheid van zijn redenering, maar zijn techniek. Ik herken daar drie, onderling nauw verbonden strategieën in die je in procesmanagement wel toegepast ziet worden, om netelige, hopeloos met elkaar verknoopte vraagstukken productief te bespreken.

Groter

Als eerste, maar overigens in willekeurige volgorde is dat het groter maken van het probleem. Niet de natuur is het probleem, of de landbouw, maar het verdwijnen van een gevarieerd landschap. Maak een probleem groter, dan ontstaat ten opzichte van de oorspronkelijke vraagstelling een grotere variatie aan oplossingsrichtingen.

Perspectief

Je kunt, ten tweede, ook zeggen dat Spek van perspectief wisselt. Wat Maarten Hajer ooit deed toen hij, staand in het landelijke Zuid-Hollandse Meije, zei: we zijn hier eigenlijk in het midden van de stad. Dat kun je alleen maar doen door een stap terug te zetten of een groothoek te monteren. Een smal probleem blijkt deel van een groter geheel, nieuwe samenhangen presenteren zich, andere oplossingen worden mogelijk.

Integraal

En ten derde blijft Spek weg van sectorale vraagstukdefinities als natuurbehoud, natuurherstel, agrarische productie – relatief eenzijdige invalshoeken die maar al te vaak leiden tot tegenoverstellingen. Dan kunnen belangen alleen nog maar botsen en is de een z’n oplossing, de ander z’n probleem. En dat leidt, zoals we bijna dagelijks in het nieuws kunnen volgen, tot als stilstand vermomde achteruitgang voor allen. In plaats daarvan presenteert Spek een integraal vraagstuk: hoe komen we tot een gevarieerder landschap? Dat is veel behendiger geformuleerd, want sectorale belangen zitten elkaar in zo’n integrale vraag niet in de weg. Sterker – om zo’n integrale vraag aan te pakken kunnen we doen wat we van oudsher goed kunnen: sectorale bijdragen aaneensmeden tot een fraaie, geïntegreerde oplossing.

Sta ik op de dijk, zie ik een landschap met letterlijk en figuurlijk diepte. Wat een mogelijkheden!