Lijn

“Kijk, dit is de lijn”, zei mijn baas op de eerste werkdag in mijn eerste fulltimebaan op een in mijn ogen immens groot ministerie. Hij zette een viltstift onderaan een reusachtig, harkvormig organogram – daar bevonden wij ons, begreep ik – tekende een lange weg naar boven en plaatste een ferme punt bij de secretaris-generaal. Soepel had hij het besluitvormend pad voor me uitgetekend dat ik de komende jaren regelmatig te bewandelen had. Soms letterlijk: als iets echt haast had klemde ik een stuk onder de arm en trok er een dag voor uit om iedereen die er een paraaf op moest zetten in den lijve tegen te komen.

Procedure

“En zorg er vooral voor dat je de procedures goed op orde hebt”, deed mijn baas er een schepje bovenop. “Je kunt inhoudelijk nog zulk goed werk leveren, als de procedures niet kloppen, heb je daar niets aan.” Ik had te maken met een werkveld waar veel ministeries elkaar voortdurend de tent uit vochten maar toch samen wat moesten. “Als de anderen geen zin hebben in je voorstellen, zullen ze op zoek gaan naar procedurefouten. Dan hoeven ze zich niet in hun kaarten te laten kijken door te zeggen wat ze er inhoudelijk van vinden.”

Bedrukkend

De lijn was de weg waarlangs en de procedure de manier waarop besluitvorming tot stand kwam – het was een leerzame maar toch ook wat bedrukkende eerste dag geweest, concludeerde ik. Lijn en procedure leken doelen op zich, waaraan ik me om negatieve redenen te houden had: want anders “pakken ze je daar op”.

Risicomijding

Het was op de keper beschouwd een door angst en risicomijding gedreven introductie in de bureaucratie. Vooral geen fouten maken, de eigen positie niet verzwakken en die van de ander niet gratis en voor niets versterken. Het is de kortste route naar Paarse Krokodillenland, dat louter groot en klein leed in petto heeft. Laatst nog stond een niet zo fraai voorbeeld in de Volkskrant van een man die niet onder een verplichte, dure cursus voor verkeershufters uitkomt ook al is zo’n beetje iedereen het erover eens dat hij geen verkeershufter is.

Reputatie

Curieus eigenlijk, zo’n door angst gedreven insteek – en ook jammer voor de reputatie van lijn en procedure. Want er zitten grote voordelen aan, ervoer ik in de loop van mijn bureaucratische avonturen. Lijn en procedure zijn instrumenteel voor rechtszekerheid en rechtsgelijkheid, twee van de basiswaarden die de overheid de burgers – en dus uiteindelijk de burgers elkaar – moet garanderen. Ze begrenzen wat anders een free for all besluitvormingsarena zou worden, mits ze overzichtelijk en navolgbaar zijn: eerst dit, dan dat en met heldere criteria. En dat maakt het mogelijk dat deelnemers besluitvorming als procedureel rechtvaardig kunnen ervaren, ook al hebben ze inhoudelijk niet hun zin gekregen – wat het draagvlak voor die besluiten ten goede komt.

Bureau

Moest ik nu iemand wegwijs maken in besluitvorming, dan zei ik: lees dit interview met Linda Steg, hoogleraar omgevingspsychologie. Zij zegt, ik parafraseer: mensen zijn niet puur gedreven door eigenbelang, ze worden niet louter gedreven door geld, meer informatie leidt niet tot gedragsverandering en burgers bewegen niet zomaar mee als je ze laat participeren. “Beleid en verandering zijn acceptabeler als er sprake is van procedurele rechtvaardigheid. De besluitvormingsprocedure moet helder, transparant en eerlijk zijn”. Ik had het indertijd graag boven mijn bureau gehangen!