Hertaling
Testbeeld
In de oostelijke grensstreek, waar ik opgroeide, plukten we moeiteloos de Duitse TV uit de lucht. Als op de late zaterdagavond Nederland 1 en 2 op testbeeld gingen, was er altijd nog Die phantastische Reihe op “d’n Duutser”. Elk weekend een andere science fictionfilm. Zodoende zag ik Soylent Green, de onderhand
klassieke film van Richard Fleischer, in zwart-wit én Duits nagesynchroniseerd. Charlton Heston speelt een politieagent in een kapotte, overbevolkte wereld. Soylent Green is het basisvoedsel van talloos veel miljoenen, en Heston ontdekt hoe het wordt geproduceerd. Terwijl hij horizontaal wordt afgevoerd roept hij uit (spoiler alert!): “Soyent Green ist Menschenfleisch!”
Deceptie
Geweldige film die ik prompt kocht toen de DVD uitkwam. Grote teleurstelling: Charlton Heston was bleekroze en sprak: “Soylent Green is made out of people”. Slappe hap! Gauw de TV op zwart-wit en het geluidsspoor op Duits!
Waarom was het origineel nou zo’n deceptie? Het verschil met hoe ik de film voor het eerst zag kon natuurlijk niet groter, zodat niets klopte met mijn herinnering. En daar komt nog bij, ik zeg het niet graag want ik ben geen fan van nasynchronisatie: Hestons oneliner is beter in het Duits dan in het Engels. Ritmisch sterker en recht voor zijn raap: er kan geen misverstand zijn over de horror van zijn ontdekking.
Liplezers
Andersom kan ook. Neem They shall not grow old van Peter Jackson. Die film begint met 25 minuten beeld uit de Eerste Wereldoorlog zoals we dat kennen: zwart-wit, schokkerig, zonder geluid. Naar, grauw, maar ook een tikkeltje abstract. Acteurs lezen voor uit herinneringen van soldaten. Dan, na 25 minuten, wint het beeld spectaculair aan breedte, scherpte, diepte en kleur. Maar Jackson doet nog iets extra’s: met de hulp van liplezers heeft hij achterhaald wat de soldaten zeggen en daardoor kan hij ze letterlijk een stem geven. Het effect is ijzersterk. De woorden in hun context versterken de kracht waarmee je als kijker het doek in wordt gezogen. Het begin van de 20ste en 21ste eeuw worden naar elkaar toe gebogen en maken contact.
Hertaling
In beide bewerkingen worden onze indrukken sterk beïnvloed en bepaald door de keuze van woorden, het ritme van de tekst en de akoestische afdruk van personen en omgeving. Hier was niet alleen sprake van een nasynchronisatie of digitale bewerking maar vooral ook van een hertaling: een wisseling van woorden, die verstaanbaar kan maken wat er in de context gezegd wordt maar vooral ook hoe dat wordt gedaan.
Kanone
Deze uitleg van “hertaling” heb ik uit “Woorden wisselen. Werken aan een hertaling van besturen, organiseren en adviseren” van Mark van Twist. Hij gooit zijn net wijd uit. Taal gaat over het gesproken en geschreven woord, en ook over lichaamstaal en wat ongezegd blijft. Tekst gaat over letters, cijfers en de (re)presentatie daarvan. Verwacht geen hand- of kookboek met receptuur hoe je met taal in de ruimste zin van het woord kunt beïnvloeden. Van Twist geeft instrumenten uit eigen en andermans gereedschapskist, zoals metaforiseren, tellen en categoriseren, framen, je zelf als instrument inzetten. Je kunt ermee analyseren hoe taal in de praktijk werkt en hoe hertalen kan uitpakken. Voor in je eigen advies-, organisatie- of bestuurspraktijk. Of om een film mee te kijken natuurlijk. “Steck die Kanone weg! Sonst knallt’s!”
Handboek
Infrastructuur In een column in NRC schreef Tom-Jan Meeus over “…een hele infrastructuur van politieke volgers voor wie een frame iets anders is…” (dan wat het in het Engels betekent: een raamkozijn of montuur). Let op het woordje “hele”. Stond er: “een infrastructuur...
Natuurpostzegel
Verzameling De Ackerdijkse plassen zijn een typisch voorbeeld van Nederlandse postzegelnatuur. Een verzameling water, riet en weilanden onder de rook van Rotterdam, waar je in een paar minuten doorheen fietst. Ingeklemd tussen luchthaven, kassen, snelweg,...
Transactie
Folder Het is een van de eerste treden op de participatieladder: informeren. Doorgaans van de overheid naar burgers. Dan krijg je een folder in de bus dat je straat wordt opgebroken, of de bouw op het overgeschoten terreintje iets verderop nu toch écht begint. Maar...
Autonomie
Serie Black Mirror is een serie die gaat over de ingrijpende invloed van technologie op ons dagelijks leven. Het eerste seizoen telt drie afleveringen, die gemeen hebben dat de hoofdpersonen niet zelfbepaald handelen. Zij laten zich volledig leiden door druk van de...
De participatieladder als patatsnijder
Zelden “Welke stakeholders participeren het intensiefst in je klus?” Als we deze vraag voorleggen aan procesmanagers, is het antwoord zelden “de burger”. Die staat vaak op de laatste plaats of niet ver daarvandaan, op grote afstand van beroepsparticipanten zoals in-...
Dat is een feit
Werkelijk “Dat is een feit”. Als we dat zeggen, bedoelen we dat iets onomstotelijk vaststaat, niet voor discussie vatbaar is. Een feit is werkelijk. Een feit is waar. Zou het? Walter Zwaard schetste onlangs in een column in Vakblad ARBO hoe in ruim vier decennia onze...
Perspectieven
Opgeheven Pal nadat ik als socioloog in Wageningen was afgestudeerd werd het vak als zelfstandige studierichting opgeheven. Tussen het een en het ander bestond wel een correlatie maar geen causaal verband. De universiteit wilde wellicht vergroenen, zich concentreren...
Grenzen en lijnen
(Dit is deel twee van een blogje in twee delen over de grenzen tussen "de lijn", proces en programma. Zie ook deel een.) Kleuren Om complexe vraagstukken op te lossen is het soms nodig, buiten de lijntjes te kleuren. Dat valt “de lijn” fundamenteel lastig. Dan...
Lijnen en grenzen
(Dit is deel een van een blogje in twee delen over de grenzen tussen “de lijn”, proces en programma.) Verloren Op een speelveld zonder grenzen voelen we ons verloren. Dat is eenvormig in alle dimensies; waar we ook gaan, het doet er niet toe want het is overal...