Serie

Black Mirror is een serie die gaat over de ingrijpende invloed van technologie op ons dagelijks leven. Het eerste seizoen telt drie afleveringen, die gemeen hebben dat de hoofdpersonen niet zelfbepaald handelen. Zij laten zich volledig leiden door druk van de continu gepeilde voor- en afkeuren van kiezers. Door sociale pressie van een virtuele en consumentistische gemeenschap. En door alsmaar teruggekeken life logs van zichzelf en anderen, Daardoor kan niemand meer een duurzaam beeld van zichzelf ensceneren. Dat wordt door die life logs onmiddellijk onderuit gehaald.

Begeleider

Dat eerste seizoen is de perfecte visuele begeleider van het boek Autonomie van Beate Rössler (Duits, Nederlands). Zij onderzoekt daarin ons vermogen tot autonoom praktisch handelen. Dat wil zeggen: het leiden van een zelfbepaald leven dat wij als het even kan “…als voldoende zinvol en voldoende gelukkig ervaren, dat een respectvolle houding jegens anderen omvat en waarin het noodlot ons tamelijk welgezind is.” Het is, aldus Rössler, een normatieve vaardigheid die we moeten aanleren en die we, zoals elke vaardigheid, met wisselend succes toepassen. We hebben er zelfvertrouwen, – respect en -waardering voor nodig. En autonomie kan worden bedreigd door de invloed van informatietechnologie, maatschappelijke en economische achterstelling en door overheidsingrijpen.

Grenzen

Soms lijkt Rösslers filosofische verhandeling op een set met taal beklede logische bewerkingen. Dan heb ik zin om van haar redeneringen vergelijkingen te maken, zodat ik beter kan zien wat ze doet. Gelukkig zet Rössler alles op alles om voeling te houden met de praktijk en neemt ze de theorie daaraan de maat. Daardoor maakt ze het begrip autonomie praktisch hanteerbaar. Om een zelfbepaald leven te kunnen leiden moet je kunnen kiezen – dit wel, dat niet, nu zus, dan zo. En je moet achter je keuze kunnen staan. Autonoom ben je, handel je, in relatie tot anderen. Zelfbepaling is een vorm van grenzen kunnen stellen, concludeer ik daaruit.

Terugtred

Autonomie als betekenisvolle en productieve regeling van grensbetrekkingen tussen mensen en groepen – dat maakt het ook vakmatig interessant. De overheid is jarenlang bezig geweest met een terugtred. Maar tegelijk is ze ook aan de keukentafel komen zitten, op zoek naar “eigen kracht” en “samenkracht” van burgers en hun netwerken. Spreekt zij die burgers aan op hun vermogen tot zelfbepaling? Dat heeft alleen maar betekenis, als die burgers iets te kiezen hebben. Of vragen we van mensen die gemeenschapshulp nodig hebben vooral, dat ze in ruil daarvoor een deel van hun autonomie opgeven? Denk aan privacy, zelfbeschikking, werken voor minder dan een wettig loon… En is dat dan terecht?

Lotgevallen

Omgekeerd verwachten we van de overheid c.q. haar bestuurlijke / ambtelijke vertegenwoordigers dat ze zelfbepaald handelen. Dat zou je tenminste denken naar aanleiding van de lotgevallen van GeenPeil. De politieke partij-zonder-standpunten zou haar koers per week laten bepalen door wat de stemmers in meerderheid wilden. Het leverde bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 nog geen 5.000 stemmen op. We houden kennelijk niet van politici die hun autonomie op voorhand weggeven. En het illustreert dat we autonomie niet individualistisch maar relationeel realiseren.

Serieus

Daarom zal een overheid die zichzelf serieus neemt niet louter vragend en faciliterend, en zonder kenbaar te maken wat ze zelf wil, trajecten van burgerparticipatie organiseren. Doet ze dat wel, dan vloeit de overheid(sdienaar) weg, zal ze respect krijgen noch als serieuze partner worden ervaren.