Dwars
Moeilijk
In “Stuurloos – wegwijzers voor een land op drift” beschrijft Kustaw Bessems indringend hoe moeilijk we het vinden tegen te spreken en tegengesproken te worden. En wat daarvan de gevolgen zijn. Grote en kleinere voorbeelden komen langs. De Toeslagenaffaire. De rol van het OMT in de coronatijd. Hoe slecht tegensprekers soms worden behandeld. Hoe lastig het kan zijn voor een toezichthouder om een bestuurder tegen te spreken.
Strijd
Werd er maar meer, beter, eerder tegengesproken, denk je dan. Dat zou een hoop mislukkingen door tunnelvisie, groepsdenken, ongefundeerd optimisme, zelfoverschatting en onvolkomen sturing schelen.
Het nut van tegenspraak is evident. Toch blijf ik hangen op het woord. “Spraak” is uitstekend, die verwijst naar het met elkaar spreken over wat nuttig en nodig is. Maar “tegen” gaat de confrontatie aan met “voor”, schept strijd, en dan heeft als je niet oplet de “spraak” het nakijken.
Vragen
Als tegenspraak nodig is, is er misschien te weinig dwarsgekeken. Dwarskijken gaat niet over: je hebt ongelijk, maar over: je kunt het ook anders zien. Dwarskijken schept ruimte voor discussie, gesprek en samen onderzoeken hoe het beter kan. Zeven jaar geleden schreef ik dat Fike van der Burght en Jan Lagerweij er een instrument van hadden gemaakt. Met een team van deskundige dwarskijkers organiseerden ze in de loop der tijd voor zo’n twintig projecten een intensieve eendaagse frisse blik van buiten: wat loopt goed? Wat heeft aandacht nodig? Nu ze daarmee ophouden is het tijd voor een paar reflectieve vragen aan Fike en Jan.
Valkuilen
Gevraagd naar valkuilen die Fike en Jan in al die dwarskijksessies zijn tegengekomen wijzen ze op de complexiteit van publieke opgaven. Al die pionnetjes op het speelveld. De gelaagdheid en veelzijdigheid van de vraagstukken. De discontinuïteiten in het bestuurlijk opdrachtgeverschap. Combineer dat met vaktrots en de neiging voor een tien te willen gaan. Dan zie je dat mensen te lang doorgaan met enerzijds steeds maar weer reactief brandjes blussen en anderzijds volharden en blijven hangen in het zoeken naar uitwegen en oplossingen. Dan ontbreekt even het vermogen, een stap naar achteren te doen en de vraag te stellen: wat is hier op systeemniveau aan de hand. En dan was het dwarskijkadvies: probeer het niet zelf op te lossen, maar escaleer naar een hoger niveau.
Kunnen
Wat moet je goed kunnen, om te kunnen dwarskijken? Fike: je moet goed kunnen analyseren, een open houding hebben, op een aardige toon vrijmoedig vragen durven stellen. Een kordate teamspeler zijn, durven doorpakken. En pragmatisch zijn: “dit is de grote lijn…”. Jan: een grote meerwaarde zit in de socratische dialoog en het waardevrij vragen kunnen stellen. Je moet overzicht hebben en verbanden zien, en je realiseren dat vreemde ogen niet zozeer dwingen als wel andere dingen zien. Beiden onderstrepen: het gaat niet om oordelen of veroordelen, maar om helpend een spiegel voorhouden en richting geven met je aanbevelingen.
Zelf
Kun je dwarskijken in eigen beheer? In een kleine organisatie is dat lastig, vinden Fike en Jan. In een grotere organisatie of, mooier nog, met dwarskijkers uit een andere organisatie zijn kritische massa, onafhankelijkheid en sociale veiligheid wat gemakkelijker te realiseren. Dat zijn belangrijke randvoorwaarden voor de essentie van dwarskijken: dat je naar boven haalt wat er al leeft, maar waar projectteamleden geen tijd of gesteldheid voor hebben om, een stapje terug doend, te onderkennen.
Wil
Weg “Waar een wil is, is een weg.” Dat hoor je nou nooit als de samenwerking van een leien dakje gaat. Je zegt het om iedereen aan te sporen een tandje bij te zetten als de problemen zijn uitgegroeid tot een rijstebrijberg. Of als opgeluchte constatering achteraf, als...
Luisteren
Katterig We hadden veel werk gestoken in een offerte en pitch aan de opdrachtgever en zijn secondanten. Diep ademhalen en daar gingen we, en het duurde niet lang of ik zag dat de man niet zat te luisteren maar zich door een grote stapel te ondertekenen stukken heen...
Uitvoerende
Duplo Wie weleens voorleest weet dat je niet kunt volstaan met het simpelweg oplezen van de woorden. Nu ja, het kàn wel, maar de kans is groot dat je gehoor al snel afhaakt: boeit niet. Monotoon voorgelezen worden de woorden al gauw een drone, de spanning verdwijnt,...
Vaart
Negende Van alle beoefenaars van de negende kunst zijn André Franquin en Jean Giraud (a.k.a. Gir, a.k.a. Moebius) me het dierbaarst. Moest ik naar dat onbewoonde eiland, dan stopte ik hun werk in mijn koffer en verzaakte ik alle andere tekenaars die me lief zijn. Want...
Van waarde
Vanzelf Vanzelfsprekend aan procesmanagement is dat niks eraan vanzelf spreekt. Wat processen zijn en wat procesmanagement is, de plek en het belang van procesmanagement in de organisatie of de waardeketen, de reputatie van de aanpak en zijn uitvoerder – alles moet...
Mijlpaal
Op touw Vandaag bestaat OIO op de kop af 25 jaar. Op donderdag 6 mei 1999 tekenden Marie-Josée en ik ons vennootschapscontract. Daarmee formaliseerden we een samenwerking die we in de zomer van 1998 besloten op touw te zetten. Marie-Josée is er niet meer, ze is...
Proceskwaliteit
Opties Doordat we een proces met methoden, technieken en instrumenten kunnen ontwerpen en besturen, maken we het ontwikkelbaar. We kunnen dan immers een gesprek voeren over de kwaliteit van ontwerp en besturing, om die zo nodig te verbeteren. Dat roept de vraag op,...
Betekenis
Inhouden Zo’n bericht dat me even deed inhouden – het in memoriam voor Frans Verhaaren op de site van het Sioo . Hij is van grote betekenis geweest voor mijn professionele handel en wandel – onder meer doordat ik hem tegenkwam toen de tijd daar precies rijp voor was....
Beroepseer
Stuk Wat hebben we nu weer gedaan? Het was mijn wat defensieve reactie op de kop boven een artikel van Christiaan Weijts in de NRC: Het gevoel van beroepseer is stukgelopen op procesmanagers. Het is een bij vlagen hilarisch en dan weer licht schrijnend, maar...