Ogen
Zelfkennis krijg je van anderen, aldus Bram de Swaan in een beknopt geformuleerde en fijnzinnige paradox die zijn schrijven en denken kenmerkt. Bovendien zegt dit sociaal-psychologisch aandoende bon mot veel over De Swaan zelf. Het verbindt twee werelden, waarin hij goed thuis is , als psychoanalytisch psychotherapeut én hoogleraar sociologie (in ruste).
Zelfkennis gaat over wat je van jezelf waarneemt, door je eigen ogen en die van al dan niet denkbeeldige anderen. En gewapend met die kennis ontwikkel je jezelf – dankzij jezelf en diezelfde, al dan niet denkbeeldige anderen.
Praktijk
Zelfkennis krijg je van anderen – daar kun je dus wat mee bij de ontwikkeling van een professionele praktijk, die bestaat uit een vak met vaardigheden, alsmede opvattingen over hoe die vaardigheden moeten worden toegepast en criteria om te beoordelen in hoeverre dat lukt.
Een professie met maar één beoefenaar bestaat niet. Zo iemand kan wat niemand anders kan en dat is eerder een kunstenaar dan een vakman. ’t Is het verschil tussen een letterkundige en een schrijver – wat een schrijver kan, kan alleen die schrijver, wat een letterkundige kan, kunnen vele letterkundigen. Daarom hebben we het ook liever over procesmanagement dan over proceskunst – want wat een procesmanager kan is overdraag- en ontwikkelbaar, wat een proceskunstenaar kan niet.
Zelfregulering
Een professionele praktijk bestaat daarom óók uit vaklui, die met elkaar hun vaardigheden, opvattingen en criteria scherp houden, door daarover voortdurend kritisch en constructief met elkaar in gesprek te zijn en elkaar de maat te nemen.
Nou is het de vraag of die professionele praktijk het zelf af kan. Professionals denken vaak van wel – wie het vak niet verstaat kan en mag er niet over meepraten, laat staan de vakkundige de maat nemen. Men dopt graag zijn eigen boontjes en noemt dat dan zelfregulering.
Dat is echter een misverstand en daarom lukt het niet altijd even goed – zie bijvoorbeeld “De balans verstoord”, het rapport dat de vereniging van woningcorporaties Aedes onlangs over de sector heeft laten maken (hier te downloaden). Wat ging en gaat er mis, waardoor de sector zo vaak zo negatief in het nieuws kwam? Een van de conclusies is dat de – ook politiek gewenste – zelfregulering niet is gelukt. Disciplinering ontbrak, zo ook een sturende normatieve discussie over gewenst gedrag en collectieve verantwoordelijkheid, alsmede zelfcorrigerend vermogen en een collectief moreel kompas – aldus het rapport.
Gesprek
Er staat dus met zoveel woorden dat zelfregulering (als in: we doen het zelf wel) niet leidt tot regulering – dat wil zeggen: ordening, disciplinering en beheersing – van het professionele zelf. In een praktijk die wèl leidt tot kennis en regulering van het professionele zelf zijn daarom niet alleen professionals, maar ook klanten, opdrachtgevers, stakeholders graag geziene gasten in het professionele gesprek.
Met een variatie op De Swaan: zelfregulering gebeurt door de ander. Vreemde ogen dwingen. Aedes heeft dit rapport laten maken vanwege en ten behoeve van de parlementaire enquête woningcorporaties. Zou het er ook zonder die enquête zijn gekomen? Zou voorzitter Calon dan in een Volkskrantinterview (“De notoire boeven zijn er nu wel uit”) het boetekleed hebben aangetrokken?