Gert van der Kolk - 06 51050119 info@oio.nl

Smeerolie

Is goedkoop duurkoop? Niet altijd: voor een habbekrats lag bij De Slegte een onderhoudend boekje van socioloog Anton Zijderveld dat zijn geld meer dan waard is. Het gaat over clichés, met als ondertitel “De smeerolie van onze samenleving”. Een cliché, aldus Zijderveld, is een traditionele vorm van menselijke expressie die door herhaaldelijk gebruik zijn “vaak pittige” en “ingenieuze” betekeniskracht heeft verloren.

Inflatie

Het lijdt aan betekenisinflatie. Een cliché was eerst een met betekenis, waarden en normen geladen symbool dat is afgesleten tot een signaal – een oproep tot actie waarover we niet meer na hoeven te denken. Daarin schuilt de kracht, want zo gaat tijd niet nodeloos verloren. Maar het risico is in een oogopslag duidelijk: als je er niet meer over hoeft na te denken wordt elk handelen uiteindelijk routineus en verliest het de aansluiting met wat er daadwerkelijk aan de hand is.

Blaren

Daarom is haastige spoed zelden goed. Je bent dan in actie gekomen zonder er eerst goed over na te denken, zit met de gebakken peren en moet op de blaren zitten. Een stapeling van clichés voor een zeer herkenbare situatie. We zijn vaak zo gedreven om een probleem op te lossen dat we meteen aan het werk gaan. Maar wie te vroeg met maatregelen of oplossingen komt, organiseert als puntje bij paaltje komt daardoor zelf de weerstand die hij ondervindt. Die maatregelen zijn van hun bedenker en verder van niemand. En als we er wel langer dan drie tellen over nadenken lijden we vaak aan groepsdenken en/of tunnelvisie, waardoor we alleen nog maar die ene vermeend briljante oplossing zien, niet verder kijken dan onze neus lang is en niet meer zien wat voor onze voeten ligt.

Afbreuk

Bijvoorbeeld. De nieuwbouw in mijn buurt heeft zijn hoogste punt bereikt. Het bouwbord belooft belangstellenden dat zij komen te wonen in het centrum van de stad, met uitzicht op de Maas. Bedoeld om de koopwaar aan te prijzen, doet zo’n mededeling afbreuk aan de betrouwbaarheid van de ontwikkelaar. Want de nieuwbouw staat strak op Rotterdam-Zuid en het water dat je ziet heet de Koningshaven.

Gaspedaal

Even verderop ligt na een recht stuk weg een fraaie bocht. Reden voor de bezitters van groot geschapen automobielen om de motoren eens flink te laten brullen. Omwonenden worden er wakker van. De gemeente dacht raad te weten en plaatste een mobiel tekstbord: “Wil je dat anderen meegenieten van jouw mooie auto? Geef minder gas. Dankjewel.” Oei, ironie – zo’n beetje de moeilijkste en minst begrepen vorm van humor. En ja hoor, het bord stond er nog niet of daar vonden de eerste burn outs al plaats. Bedoeling en effect lagen mijlenver uit elkaar. Niet heel gek, want je hebt zo’n potente automobiel  niet aangeschaft om het gaspedaal te strelen maar om gezien en gehoord te worden.

Exploreren

Kortom: staat je een oplossing voor ogen dan is enig tot routine geworden wantrouwen op zijn plaats. Kom je er niet te vroeg mee? Zal het effect ervan samenvallen met je bedoeling? Het helpt om de effecten van een oplossing of maatregel eerst eens te exploreren, als (gedachte-)experiment bijvoorbeeld, en de veronderstelde opbrengsten te toetsen aan je criteria (betrouwbaar overkomen, nachtrust bevorderen, doelgroep aanspreken). Bezint eer ge begint. Maar gaat dat je de keel uithangen: wie niet waagt, die niet wint.