Algemeen belang
Iets oplossen wordt extra ingewikkeld als het probleem niet alleen particuliere belangen raakt, maar daar bovenuit stijgt en van algemeen belang is. Dat kan van alles zijn – het schoonhouden van de gemeenschappelijke trap in een portiekflat, het onderhouden van het openbare groen, het openhouden van het buurthuis, het leveren van vrijwillige ouderdiensten op de basisschool… Een particulier belang heeft altijd tenminste één vertegenwoordiger: de particulier die het belang heeft verwoord. Maar van wie is het algemeen belang? Van iedereen en dus van niemand.
Het “algemeen belang” maakt ingewikkelder wat toch al een moeilijke puzzel is. Want wie een netelig probleem met veel belanghebbenden moet tackelen, ziet zich gesteld voor een grote mate van complexiteit en onzekerheid. Hoe luidt het probleem eigenlijk? Is er een beste uitkomst en hoe ziet die er dan uit? Wie hebben belang bij een oplossing en wie niet? Willen alle belanghebbenden een bijdrage leveren aan de oplossing? Zijn er, die speciale voorwaarden stellen? Et cetera.
Erosie
Vaak wordt dan een procesmanager ingeschakeld. Die ontplooit allerlei ordenende en disciplinerende activiteiten zodat deelnemers zich gaan herkennen in thema en behoeftestelling, die zorgt voor een speelveld met spelregels en handhaving. Door ordening en disciplinering kunnen deelnemers hun handelen afstemmen.
Van oudsher vertrouwen we daarbij op mechanismen waarin belangen worden uitgeruild en opgetild. Dit polderen is een eeuwenoud en beproefd recept, maar staat onder druk doordat marktwerking, meritocratie en klantdenken het algemeen belang en de publieke zaak eroderen. Yvonne Zonderop heeft dat mooi samengevat in haar boekje “Polderen 3.0: Nederland & het algemeen belang” *).
Mondragon
Zonderop wijst ook op allerlei coöperatieve samenwerkingsvormen, waarin de particuliere belangen worden bediend en het algemeen belang weer een eigenaar heeft. Zij is niet de enige. Het is het VN-jaar van de cooperatie en nu de economie last heeft van zand in de motor is de halve wereld al langs geweest bij Mondragon. Dat is een plaats in Spaans Baskenland én een samenstelsel van zo’n 120 coöperatieve ondernemingen met meer dan 83.000 medewerkers – en 85% is lid van een coöperatie.
Uitgangspunten
Cooperatieve samenwerking is primair een specifieke organisatie van arbeid & kapitaal; die kun je niet zomaar overzetten naar de organisatie van besluitvorming. Maar een coöperatie als Mondragon hanteert een aantal uitgangspunten die in relatie tot het algemeen belang en de publieke zaak wel degelijk de moeite van een nader onderzoek waard zijn. “Sustainable business” expert Jeffrey Hollender benoemt er 10, waarvan de volgende in een procescontext zondermeer toepasbaar lijken:
– De toegang is open, maar voluit en gelijkwaardig meedoen vraagt een investering
– De organisatie is democratisch; iedereen doet mee aan de besluitvorming
– Actief meedoen wordt beloond met verantwoordelijkheid
– Samenwerking tussen de samenstellende onderdelen (inter-coöperatie) wordt bevorderd
– Educatie leidt tot verandering – in een procescontext leidt meedoen tot kennis en inzicht, waardoor je er rijker uitkomt dan je erin stapte.
Zo bijt de slang zichzelf in de staart. Als je meedoet investeer je je particuliere belang letterlijk in het algemeen belang, dat daardoor een beetje van jou wordt en je bovendien iets oplevert dat je particuliere belang overstijgt. Een fraaie opgave voor een procesmanager, om daar de ordenende en disciplinerende randvoorwaarden voor aan te brengen.
*) Zonderop, Yvonne: Polderen 3.0 – Nederland & het algemeen belang, Leusden, ISVW 2012, ISBN 9789491224270