Kwaliteitscirkel
Het duurde even voor ik overweg kon met mijn nieuwe baas. Hij was een belezen man en zat om interessante 
conversatie nooit verlegen. Zijn grote liefde voor Japanse kunst en cultuur reikte verder dan de kwaliteitscirkels die toen in de mode kwamen. Tot zover niks aan de hand. Maar als het om het werk ging had hij de neiging om vrijwel elk vraagstuk dat ik onderhanden had anders te analyseren dan ik deed. En als ik met hem mijn klussen doornam maakte hij de problemen meestal groter, waar ik probeerde ze klein te krijgen.
Oude rot
Ik was gewaarschuwd, dacht ik.
Mijn oude baas deed het liefst alles zelf, dus was het een opluchting toen hij zijn vertrek aankondigde. Zijn opvolger zat al in de wachtkamer. Om te weten wat me te wachten stond was ik poolshoogte gaan nemen bij diens medewerkers. De mooiste beschrijving kwam van een bedaarde oude rot die tongue-in-cheek en met gezag sprak: “Mja, hij is contra-analytisch en difficulterend.” Ik was bang dat ik van de regen in de drup zou belanden.
Verkeerde eind
Maar na een poosje zag ik dat ik het bij het verkeerde eind had.
De voordelen voor het algemener belang waren zoveel groter dan de nadelen, die veel meer met mijn ego te maken hadden. De contra-analyserende vermogens van mijn nieuwe baas hielpen me, tunnelvisie te voorkomen. Ze waren ook een probaat middel tegen groepsdenken. Want argumenten als “zo doen we dat altijd” en “meestal gaat het zo” bleken tegen contra-analyse niet bestand. Dus moest ik op zoek naar andere invalshoeken en argumenten. En als ik me met een al te eenzijdige probleembenadering in een hoek had geschilderd, kwamen zijn difficulterende krachten goed van pas. Maak het probleem groter, dan kun je uit veel meer mogelijke oplossingen kiezen. Dat bood bevrijdende inzichten. Vooral ook omdat ik alle ruimte kreeg, die zelf toe te passen.
Dwarskijken
Pas veel later realiseerde ik me dat mijn nieuwe baas een vorm van dwarskijken toepaste, al noemden we dat toen nog niet zo.
Dwarskijken biedt tegenwicht tegen obstakels die projectsucces in de weg kunnen staan. Niet alleen groepsdenken en tunnelvisie doen dat. We zijn doorgaans geneigd onze capaciteiten en slaagkansen te overschatten en risico’s te bagatelliseren. Wie dwarskijkt, neemt met een frisse blik de inhoud, afspraken, cultuur en relaties rondom een klus of project onder de loep. In gesprek en reflectie met onafhankelijke externe deskundigen kom je zo tot praktisch toepasbare inzichten voor een nieuwe fase in je klus en vergroot je de kans op resultaat. Zie dit filmpje voor handzame informatie:
Metsuke
De functie van dwarskijker is nog veel ouder dan ik dacht. Ik kwam die tegen in de dagboeken van Carolus van der Haeghe. Hij ging in 1704 op Deshima, voor de Japanse kust, aan wal. “Werdende in dit uijtgaan geaccompagneerd door alle de opper-Tolquen en den dwarskijker.” De bezorger schrijft in een voetnoot dat zo’n dwarskijker, metsuke in het Japans, erop toeziet of de lokale ambtenaren hun werk wel goed doen. Overdrachtelijk is het een manier van kijken waarbij je alles om je heen ziet maar je nergens op fixeert. Verbind dat met een gedeelde reflectie op wat je dan ziet, en je hebt de essentie van modern dwarskijken te pakken.