Testbeeld
In de oostelijke grensstreek, waar ik opgroeide, plukten we moeiteloos de Duitse TV uit de lucht. Als op de late zaterdagavond Nederland 1 en 2 op testbeeld gingen, was er altijd nog Die phantastische Reihe op “d’n Duutser”. Elk weekend een andere science fictionfilm. Zodoende zag ik Soylent Green, de onderhand
klassieke film van Richard Fleischer, in zwart-wit én Duits nagesynchroniseerd. Charlton Heston speelt een politieagent in een kapotte, overbevolkte wereld. Soylent Green is het basisvoedsel van talloos veel miljoenen, en Heston ontdekt hoe het wordt geproduceerd. Terwijl hij horizontaal wordt afgevoerd roept hij uit (spoiler alert!): “Soylent Green ist Menschenfleisch!”
Deceptie
Geweldige film die ik prompt kocht toen de DVD uitkwam. Grote teleurstelling: Charlton Heston was bleekroze en sprak: “Soylent Green is made out of people”. Slappe hap! Gauw de TV op zwart-wit en het geluidsspoor op Duits!
Waarom was het origineel nou zo’n deceptie? Het verschil met hoe ik de film voor het eerst zag kon natuurlijk niet groter, zodat niets klopte met mijn herinnering. En daar komt nog bij, ik zeg het niet graag want ik ben geen fan van nasynchronisatie: Hestons oneliner is beter in het Duits dan in het Engels. Ritmisch sterker en recht voor zijn raap: er kan geen misverstand zijn over de horror van zijn ontdekking.
Liplezers
Andersom kan ook. Neem They shall not grow old van Peter Jackson. Die film begint met 25 minuten beeld uit de Eerste Wereldoorlog zoals we dat kennen: zwart-wit, schokkerig, zonder geluid. Naar, grauw, maar ook een tikkeltje abstract. Acteurs lezen voor uit herinneringen van soldaten. Dan, na 25 minuten, wint het beeld spectaculair aan breedte, scherpte, diepte en kleur. Maar Jackson doet nog iets extra’s: met de hulp van liplezers heeft hij achterhaald wat de soldaten zeggen en daardoor kan hij ze letterlijk een stem geven. Het effect is ijzersterk. De woorden in hun context versterken de kracht waarmee je als kijker het doek in wordt gezogen. Het begin van de 20ste en 21ste eeuw worden naar elkaar toe gebogen en maken contact.
Hertaling
In beide bewerkingen worden onze indrukken sterk beïnvloed en bepaald door de keuze van woorden, het ritme van de tekst en de akoestische afdruk van personen en omgeving. Hier was niet alleen sprake van een nasynchronisatie of digitale bewerking maar vooral ook van een hertaling: een wisseling van woorden, die verstaanbaar kan maken wat er in de context gezegd wordt maar vooral ook hoe dat wordt gedaan.
Kanone
Deze uitleg van “hertaling” heb ik uit “Woorden wisselen. Werken aan een hertaling van besturen, organiseren en adviseren” van Mark van Twist. Hij gooit zijn net wijd uit. Taal gaat over het gesproken en geschreven woord, en ook over lichaamstaal en wat ongezegd blijft. Tekst gaat over letters, cijfers en de (re)presentatie daarvan. Verwacht geen hand- of kookboek met receptuur hoe je met taal in de ruimste zin van het woord kunt beïnvloeden. Van Twist geeft instrumenten uit eigen en andermans gereedschapskist, zoals metaforiseren, tellen en categoriseren, framen, je zelf als instrument inzetten. Je kunt ermee analyseren hoe taal in de praktijk werkt en hoe hertalen kan uitpakken. Voor in je eigen advies-, organisatie- of bestuurspraktijk. Of om een film mee te kijken natuurlijk. “Steck die Kanone weg! Sonst knallt’s!”