Apenrots
Een prima programma voor als je je suboptimaal voelt en geen zin hebt in iets ingewikkelds. How do they do it, te zien op Discovery. Hoe maken ze airbags, lavalampen, ukeleles, vorkheftrucs, kantwerk, marmelade, vuurwerk, …
En als ik dan weer boven water ben lees ik, in een variant hierop, graag over de mannen en vrouwen die zich een bestaan hoog op de apenrots in het bedrijfsleven en liever nog het openbaar bestuur hebben verworven. Ik bedoel, een enkeling lijkt door gebrek aan gewicht omhooggevallen, maar velen kunnen of hebben iets bijzonders waardoor ze komen bovendrijven. Hoe mengen zij charme, netwerk, overzicht in tijd en ruimte, inzicht in inhoud en omstandigheden, tempo en timing, eigen en andermans deskundigheid? Van hoe zij dat doen valt altijd wat te leren.
Netelig
Over politieke bazen en baasjes valt genoeg bij elkaar te sprokkelen. Hun sherpa’s, sfeermakers, powers behind the throne treden minder vaak naar voren. Dat is functioneel maar ook 
jammer, want voor de neteligste problemen schroeven zij een aanpak in elkaar, bereiden ze complexe besluitvorming voor en proberen ze de uitvoering zo glad mogelijk te organiseren. Hoe peuren zij steeds het beste uit omstandigheden, vaardigheden en persoonlijke eigenschappen? Er zijn niet veel verhalen uit de eerste of tweede hand, zoals Marathonlopers op het Binnenhof, waarin Roel Bekker tal van “topambtenaren” belicht, of Dienen en beïnvloeden, een NSOB-publicatie over de carrière van voormalig deltacommissaris Wim Kuijken.
Spotlights
En toen was er Crisis en controle van Tjibbe Joustra, net als Kuijken een Haagse mandarijn die q.q. wat meer in de spotlights heeft gestaan. Joustra, laatst nog kort in beeld als voorzitter van de commissie die de beveiliging van De Vries moet onderzoeken, was onder meer Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) en voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid en daarvoor jarenlang secretaris-generaal op het ministerie van Landbouw. Hij stond al jong (34) aan de top en is daar altijd gebleven, ook al ging hij een keer hard onderuit (UWV) en heeft hij vele crises meegemaakt en bestreden. Hoe doet zo’n man dat?
Weinig
Geen idee eigenlijk, ook niet nu ik het boek uit heb. Joustra heeft “persoonlijke gesprekken” gevoerd met oud-journaliste Miek Smilde, die “ter ondersteuning van de persoonlijke herinneringen” van Joustra schriftelijke bronnen heeft geraadpleegd en vervolgens het verhaal heeft “opgetekend”, lees ik op de achterflap en in de verantwoording. Misschien waren zakelijke gesprekken met Joustra meer op hun plaats geweest, alsook bronnenonderzoek om die persoonlijke herinneringen te relativeren, nuanceren of ontkrachten. Want nu resulteert een kritiekloos en oppervlakkig verhaal waarin vooral het handwerk, de afwegingen en de momenten dat het spannend werd onderbelicht blijven. Wat kwam er, bijvoorbeeld, allemaal bij kijken om de NCTb onder politieke hoogspanning vorm te geven en een eigen plek te laten innemen in een toch al drukbezet veiligheidsveld? We lezen er maar weinig over. Hoe kijken politici en collega’s aan tegen Joustra’s sterke en zwakke kanten? Komt niet aan de orde. Welke slachtoffers heeft hij gemaakt om zo lang aan de top te blijven en hoe kijkt hij daar nu tegenaan? Het blijft onbesproken.
Vraag
Interessant, maar veel te kort, is het laatste hoofdstuk. Daarin breekt Joustra zijn staf over de erosie van rechtsstatelijkheid, het wederzijds gebrek aan vertrouwen tussen burger en overheid en de onderwaardering van deskundigheid in het overheidsapparaat.
Maar al met al blijft de vraag: how did he do it?