Kwetsbaar
Besluiten zijn kwetsbaar voor uitvoering. Het lijkt wel of Willem Elsschot zijn gedicht Het Huwelijk heeft geschreven voor de frustraties die daar uit voortkomen. De regels “…want tussen droom en daad / staan wetten in den weg en praktische bezwaren…” zijn immers onderhand stuk geciteerd om de kloof tussen besluit en uitvoering te verbeelden. Het dagelijks leven blijkt opmerkelijk resistent tegen beleidsvoornemens, plannen, pacten en maatregelen. Bedoeling en effect van een besluit lopen onvoorzien en ongewild ver uiteen. Beleid moet worden bijgesteld, besluiten herzien, effecten gerepareerd.
Overigens vervolgt Elsschot met “…en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren, / en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.” En als we Het Huwelijk opvatten als een metafoor voor de samenwerking tussen gefrustreerde procespartners, zijn ook die regels toepasselijk. Want de samenwerking komt onder druk te staan als de uitvoering achterblijft bij de verwachtingen. Dan wil de een wat anders, de ander wil het houden zoals het was of wil voor die verandering tenminste iets terug. Voor je het weet zijn de onderhandelingen heropend en stokt de uitvoering.
Robuust
Daarom presenteren partijen een besluit vaak als “robuust”, in de hoop dat het tegen een stootje kan. Maar wat is vastgezet en verankerd, loopt het risico de eroderende kracht van verandering te ervaren, omdat het niet meer kan meebewegen. Als bijvoorbeeld de achterban mort en een besluit aangepast wil hebben, helpt het niet, te verklaren dat het besluit “robuust” is. Want dan blijft er geen andere mogelijkheid over dan dat ergens anders iets stuk gaat: bij de achterban omdat ze bakzijl moet halen, bij de vertegenwoordiger omdat hij wordt teruggefloten of bij de samenwerkingspartners omdat zij moeten inleveren.
Schokbreker
Het aanbrengen van veerkracht wordt daarom wel aanbevolen als remedie tegen de kwetsbaarheid van robuuste systemen en besluiten. Voor het uitvoeren van besluiten betekent dat onder meer: niet alles laten samenhangen maar juist ontkoppelen, zodat tegenslag op onderdelen geen stremming van het geheel veroorzaakt. “How do we build better shock absorbers…?” vragen Zolli en Healy, de auteurs van Resilience, zich af. Geef een systeem dat tegen een stootje moet kunnen een schokbreker – een veer die de kracht van de schok opvangt, daarna terugkeert in zijn uitgangspositie en het systeem zelf onveranderd laat. Maar daarin schuilt ook de makke van het beeld. Het wekt onbedoeld de suggestie dat een besluit door veerkracht wordt afgeschermd van de invloed van buiten. Maar de buitenwereld wil nou juist wel invloed en een goed gestructureerd proces van besluitvorming incorporeert tegenspraak.
Inwerking
Eigenlijk zijn we er op uit, besluitvorming of samenwerking van een kreukelzone te voorzien – onderdelen die door inwerking van derden veranderd kunnen en mogen worden. Een kreukelzone neemt de energie van die verandering op en maakt haar productief, zodat de kern van besluit en samenwerking intact blijven. Wat is nodig voor een goede kreukelzone? Een gezamenlijk beeld van die kern, want daar moet de kreukelzone omheen. Gezamenlijk ontwikkelde criteria die beschrijven wanneer de uitvoering van een besluit goed is. Die geven een bandbreedte van opties en bieden daardoor mogelijkheden voor variatie. Dat maakt het makkelijker om wisselgeld in te bouwen: onderdelen die voor de een belangrijk zijn en waarop de ander kan inleveren, toegeven, inschikken, uitruilen of een compromis sluiten, zonder dat voor beiden de kern wezenlijk wordt aangetast.