Gratis
Sinds kort hebben we zonnepanelen waarvan de opbrengst met een app zowat in real time is te monitoren. De frequentie-illusie kreeg ik er gratis bij: ineens kom ik heel veel mensen tegen die zich net als ik moeten bedwingen om niet om de haverklap de opbrengst van hun zonnepanelen te controleren.
Kromme
Ik kan me nog niet goed inhouden. Daardoor zag ik wel dat de opbrengstgrafiek van de panelen bij onbewolkt weer van zonsopgang tot zonsondergang een fraaie kromme is – en de opbrengst dus het oppervlak onder die kromme.
Stukjes
Die observatie viel samen met mijn lectuur van Infinite Powers van Steven Strogatz (alweer de frequentie-illusie). Het is een buitengewoon toegankelijke geschiedenis van de differentiaal- en integraalrekening. Strogatz laat met tal van praktische voorbeelden zien dat je ermee vat kunt krijgen op vraagstukken die te maken hebben met krommen, beweging en verandering. De basis is steeds dezelfde: verdeel een gecompliceerd probleem in kleinere stukken, los de problemen voor die stukjes op en zet dan de boel weer in elkaar tot het grotere geheel.
Piek
Hierdoor geïnspireerd haalde ik mijn middelbare schoolwiskunde van stal. Ik wilde wel eens weten wat, gegeven het piekvermogen van de installatie, de maximale dagopbrengst van de zonnepanelen is. Na wat rekenwerk kwam ik uit op 56 kWh op 21 juni.
Overal
Ook differentiëren en integreren zijn gevoelig voor de frequentie-illusie en kom ik nu overal tegen. Als we een proces moeten vormgeven, schroeven we dat niet in een keer in zijn geheel in elkaar. Dat doen we stap voor stap – we zetten een aantal ontwerpprincipes en stuurvariabelen in en vragen ons dan af of het effect ervan zal samenvallen met de bedoeling. En in het onuitroeibare streven naar integrale beleidsvorming en dito uitvoering herkennen we de wens om de complexiteit van vraagstukken recht te doen door rekening te houden met alle samenstellende onderdelen ervan.
Non-lineair
Strogatz merkt over zulke vraagstukken fijntjes op dat ze inherent non-lineair zijn. In lineaire systemen is het geheel de som der delen en zijn oorzaken en gevolgen recht evenredig (samen op de weegschaal = ieders gewicht opgeteld). Daardoor zijn ze betrekkelijk eenvoudig in kleinere delen op te splitsen en weer in elkaar te zetten. Voor non-lineaire systemen gaat die vlieger niet op. Dan is het geheel juist meer of minder dan de som der delen. Het verband tussen oorzaak en gevolg is niet eenduidig. Denk aan zo’n beetje elk sociaal vraagstuk (woningnood, sociaal privilege) of leefomgevingsprobleem (weidevogels, biodiversiteit, duurzaamheid, klimaat).
Integraal
Toch willen we voor elk van die wicked problems het liefst integraal beleid formuleren en integrale oplossingen realiseren. Maar waarom eigenlijk? Zo laten we beleid en uitvoering de complexiteit van de werkelijkheid weerspiegelen en draaien we in een cirkel rond. Beleid en uitvoering zijn pas effectief als ze de complexiteit tot hanteerbaarheid reduceren.
Acceptabel
Daarvoor is een andere strategie nodig. Om de maximale dagopbrengst van mijn zonnepanelen uit te rekenen kan ik ook een schatting doen, volgens bijvoorbeeld de regels van Simpson. Ik was er in een paar minuten mee klaar en kwam uit op 57 kWh. Weegt dat ene kWh op tegen de geïnvesteerde tijd? Is, met andere woorden, de foutmarge acceptabel?
Je kunt ook zeggen: in adequaat beleid en uitvoering zit altijd een foutmarge – en met procesmanagement verken je met elkaar, met welke marge te leven valt.
Overigens hoop ik op een onbewolkte 21ste juni.