Beter
Het ging net weer wat beter met de economie toen in 2014 The Entrepreneurial State van Mariana Mazzucato verscheen. We hadden een kredietcrisis en een eurocrisis achter de rug. Het financieel-maatschappelijke systeem had gekraakt in zijn voegen en was mede door overheidsingrijpen maar net overeind gebleven. Mazzucato’s pleidooi voor een ondernemende overheid kwam dus goed getimed. Een overheid die een grote, initiërende en zelfbewuste rol speelt in het aanjagen van technologische ontwikkeling en het aanpakken van sociaal-maatschappelijke problematiek. En die haar durfkapitaal – geld, kennis, wet- en regelgeving, organisatorisch vermogen – inzet om samen met het bedrijfsleven, andere private partijen en burgers die problemen op te lossen.
Naadloos
Een crisis later gaat Mazzucato verder in Moonshot – grootse missies voor de hervorming van het kapitalisme.
Andermaal sluit haar betoog actueel en naadloos aan bij het, mede door de COVID-19 pandemie verduidelijkte en verscherpte, misnoegen over de (neoliberale) inrichting van economie en samenleving, de rol van het bedrijfsleven dat winsten maximaliseert en belastingafdrachten minimaliseert, en het overheidshandelen dat te veel is gericht op corrigeren en te weinig op stimuleren en innoveren.
Tackelen
Hoe tackelen we verduurzaming, innovatie in de gezondheidszorg, de digitale kloof? Volgens Mazzucato moeten we de aanpak van complexe maatschappelijke problemen organiseren als missies. Dat zijn door de overheid geleide partnerschappen waarin de inspanningen van publieke en private partijen worden geïntegreerd. Ze geeft het maanlandingsprogramma als succesvol voorbeeld. Maar het hoeven niet altijd zulke moonshots te zijn. Mazzucato haalt ook voorbeelden aan van missies op buurt- en wijkniveau.
Anders
Groot of klein, makkelijk is het niet. In het laatste kwart van Moonshot schetst Mazzucato wat we anders moeten doen in onder meer het vormgeven van financieel-economische markten, de verdeling van risico’s en opbrengsten, de inrichting van publieke organisaties en het organiseren van participatie van alle stakeholders. Vakmatig gaat mijn belangstelling natuurlijk extra naar dat laatste uit. Want hoe je de samenwerking zo organiseert dat missies, doelen en beoogde uitkomsten op draagvlak (beleden steun) en draagkracht (gegeven steun) kunnen rekenen is de kern van procesmanagement.
Participatie
Wat mij betreft gaat participatie dan niet alleen over inspraak of medezeggenschap aan de voorkant – zo vaak het doekje voor het bloeden. Participanten zijn partij, en participeren wil zeggen: deelnemen – aan het formuleren van doelen én het bepalen van de gewenste oplossingen. En vooral ook aan het monitoren van de besluitvorming en de resultaten, zodat die kunnen worden bijgesteld als dat nodig blijkt. Dat maakt van het uitvoeren van een missie een vorm van actieonderzoek, waarin alle stakeholders zowel onderzoeker als subject zijn en dat dus verder gaat dan het achteraf invullen van een enquêteformulier.
Valkuilen
Met Moonshot formuleert Mazzucato beknopt en gecondenseerd een agenda: laten we onze inspanningen anders organiseren. (Is Engels geen bezwaar, laat dan de beroerde Nederlandse vertaling liggen!) Ik hoop dat ze nog eens op een rij zet, wat in de praktijk wel en niet blijkt te werken en hoe je, bijvoorbeeld, de valkuilen van een privaat gedomineerde publiek-private samenwerking, bestuurlijke wispelturigheid en halfhartige burgerparticipatie vermijdt. En dat er in de tussentijd druk met haar agenda wordt geëxperimenteerd. Er is aanleiding genoeg – denk aan de oproep “Dicht de kloof!” van 15 burgemeesters, om stedelijke achterstandsgebieden het been te laten bijtrekken. Dan hoeven we niet tot de volgende crisis te wachten voor een actueel overzicht van best practices voor een werkelijk ondernemende overheid.