Dienst
Net van de universiteit werd ik secretaris van een commissie waarin acht ministeries met elkaar vochten over de vraag, wie de dienst uitmaakte in het jeugdbeleid. Het ministerie waarvoor ik werkte, dat leverde de “coördinerend minister voor jeugdbeleid”? Het ministerie van justitie, want dat bestierde een groot deel van de jeugdhulp? Of toch het ministerie van Sociale Zaken want dat was verantwoordelijk voor het dure en ambitieuze Jeugdwerkgarantieplan?
Dun
Het was interdepartementaal op eieren lopen, vandaar de regel die me op mijn eerste dag door mijn baas werd ingescherpt. “Wat je ook doet, zorg ervoor dat je de procedures exact volgt. Want als de anderen geen zin hebben in een voorstel dan zullen ze je liever pakken op een procedurefout, dan dat ze er de inhoudelijke 
discussie over aangaan.”
Deze basisregel uit de toenmalige praktijkopleiding bureaucratie voor beginners is wat Lorraine Daston in haar “Rules – a short history of what we live by” een thin rule noemt. Dunne regels zijn expliciet, helder, begrensd en ondubbelzinnig in toepassing en effect. En inderdaad, die keren dat ik de procedures niet had gevolgd, ging ik gegarandeerd nat.
Dik
Dat het ook anders kan merkte ik toen ik bij toerbeurt het verslag van een overleg met een externe organisatie maakte. Opgevoed met genoemde bureaucratische basisregel had ik mijn verslagen altijd stipt op tijd klaar. Mijn counterpart rommelde wat aan, verklaarde dat een verslag dat hij had moeten maken “door de tijd was vergaan” en kwam er tot mijn grote verbazing mee weg. Er kraaide geen haan naar. Maar hoezo dan?
“Verslagen moeten op tijd klaar” hoort kennelijk tot de dikke regels die Daston naast de dunne onderscheidt. Die zijn veel dubbelzinniger, voor meerdere uitleg vatbaar. Het is niet met een schaartje te knippen hoe je ze in welke omstandigheden moet interpreteren en wanneer welke uitzonderingen gelden. Misschien dat je daarin pas na lange praktische ervaring patronen gaat zien.
Spelregels
De spelregels die we voor een procesronde afspreken – zijn die dik of dun? De wederzijds gegarandeerde vertrouwelijkheid is een dunne regel. Tegen de afspraak in iets doorvertellen maakt het vertrouwen en daarmee het proces kapot. Het gelijke speelveld lijkt me een dikke regel – al was het maar omdat er een brede uitleg van is (“hier zijn we allemaal en voor dit moment gelijk”) en een smalle (“we zijn bereid en in staat om ons aan de spelregels te houden die we hebben afgesproken”). Welke uitleg geldt wanneer? En wanneer gaat een brede uitleg over in een smalle? En omgekeerd? Wat zijn de gevolgen van een strikte of vrije handhaving voor het procesverloop?
Beroep
Het zijn relevante vragen omdat in de omgang met dikke regels het risico schuilt dat je er een uitleg aan geeft die door procesdeelnemers als procedureel onrechtvaardig wordt beschouwd. Dan heb je in hun ogen tijdens de wedstrijd de spelregels veranderd doordat je ze anders uitvoert of handhaaft dan verwacht. En dat beschadigt draagvlak en draagkracht.
Dikke regels spreken dan ook de professionaliteit van een procesmanager aan. Je kunt niet volstaan met een beroep op ervaring, intuïtie of Fingerspitzengefühl als je wordt gevraagd naar jouw interpretatie ervan. Je moet altijd kunnen uitleggen waarom je, gegeven de omstandigheden, nu juist voor die ene en niet die andere uitleg hebt gekozen. En dat lijkt me een dunne regel.