Walter White
Social Physics van Alex Pentland is een lastig boek. Niet dat zijn werk over sociale natuurkunde zo moeilijk te begrijpen valt. Pentland zet het idee, de werking, de voor- en de nadelen van sociale natuurkunde helder uiteen. In het boek doet hij er zelfs de wiskunde bij – omgezet in gewone mensentaal voor wie geen wiskunde spreekt, en wie meer wil vindt in de bijlagen mooie formules.
Wie zich op het boek wil oriënteren, leze een prima interview in Trouw van september 2014. Pentland, die er op de bijgeleverde foto een beetje uitziet als een Walter White met meer haar, vat zijn boek er behendig in samen. Hij breekt en passant een lans voor een New Deal on Data, die de privacy moet regelen van die talloos veel miljoenen die nu, vaak zonder dat zij het in de gaten hebben, zich met huid en haar uitleveren aan data oogstende bedrijven en overheden.
Immens
Fascinerend aan Pentland’s sociale natuurkunde is dat hij, rekenend aan immense datasets, aanschouwelijk maakt hoe ideeën zich door sociale netwerken verspreiden. Dat gaat door middel van sociaal leren en sociale druk. Hoe groot die druk is, hangt af van de sterkte van de sociale banden en de hoeveelheid interactie tussen deelnemers aan een netwerk. Door daar op te sturen, bevorder je dat nieuwe ideeën opborrelen en dat mensen zich daarmee verbinden.
Niks nieuws onder de zon, en Pentland schrijft een paar keer dat hij dingen oprakelt die “our grandmothers” al wisten. Maar hij kan op basis van grote bergen gegevens aantonen dat niet cohesie, motivatie en tevredenheid significant zijn voor groepsprestaties, maar wel, dat iedereen zijn zegje kan doen. En daar kunnen we wat mee, ook in procesmanagement.
Lastig
Lastig is het boek door de vragen en dilemma’s die het oproept. Zo lijkt het er in de sociale natuurkunde niet toe te doen, dat mensen morele en ethische afwegingen maken en dat zij een individuele en collectieve geschiedenis hebben. En toen ik een terzijde had gelezen over The mathematics of social influence kwam het me voor dat sociale natuurkunde geïnteresseerd is in uitkomsten en niet in beweegredenen.
DARPA
Lastiger nog wordt het als Pentland verhaalt hoe hij met zijn onderzoeksteam een wedstrijd wint, die werd gesponsord door DARPA – een onderzoeksinstituut van het Amerikaanse ministerie van Defensie. De opdracht was om zo snel mogelijk tien rode weerballonnen op te sporen die op verschillende locaties verspreid over de hele VS waren losgelaten. Gewapend met sociaal-natuurkundige inzichten zetten ze fluks een groot netwerk op, en oogstten ze daar info uit waarmee ze in minder dan negen uur de ballonnen hadden opgespoord.
Rafelig
Een mooi verhaal, dat een rafelig randje krijgt als Pentland tegen het einde van het boek over zijn New Deal on Data schrijft: “We must (…) reach a consensus that allows us to use personal data to both build a better society and to protect the rights of the average citizen”. De rechten van de doorsnee burger moeten beschermd… Maar wie bepaalt eigenlijk, wie of wat de doorsnee is? Johnny Sixpack, Jan Modaal en Otto Normalverbraucher zijn geen statistische middeling, maar een politiek en beleidsmatig construct. Heeft wie daar buiten valt dan geen te beschermen rechten? Kan die, als een rode weerballon, sociaal-natuurkundig in minder dan geen tijd worden gelokaliseerd? En dan?!
Alex Pentland: Social Physics. How good ideas spread – the lessons from a new science. New York: The Penguin Press 2014