Ironisch?
De Slag om Nederland is een VPRO-programma dat elke maandag is te zien op Nederland 2. De titel doet vermoeden dat het oorlog is. Volgens de website onderzoeken de reporters “… of de Nederlandse burger nog iets te zeggen heeft over zijn land. (…) De slag om Nederland geeft Nederland terug aan de Nederlander.”
Ziezo, de toon is gezet. Nederland teruggeven aan de (hardwerkende) Nederlander – dat was toch ook de ambitie die Rutte verwoordde toen hij zijn gedoogkabinet presenteerde?! Even denk je nog dat het ironisch is bedoeld – het rood-wit-blauw op de site, het aanschurken tegen de oneliner van Rutte, het verongelijkte populistische toontje. Maar anders dan vroeger valt er niks te lachen en lijkt de VPRO het te menen.
Inspraakpoppenkast
Gelukkig valt er wel wat van op te steken. Neem “De inspraakpoppenkast” – de aflevering van 30 januari over het gedoe tussen de provincie Noord-Holland en inwoners van Zwaagdijk-West over de Westfrisiaweg. De provincie heeft een ruimtevretend uitbreidingsplan, omwonenden praatten in een klankbordgroep mee, ontwikkelden met deskundigen een alternatief, en de provincie houdt vast aan haar eigen plan. Tot zover niks nieuws onder de zon.
Wat de aflevering boeiend maakt is dat ze in een notendop laat zien hoe rollen en verwachtingen in hedendaagse – ruimtelijke – processen door elkaar lopen. Burgers verwachten dat ze mogen meepraten, -ontwikkelen en –beslissen. De gedeputeerde rekent er echter op dat ze, als het ze niet bevalt, doorprocederen tot de mogelijkheden op zijn. Dat is hun goed recht, nietwaar?! De gedeputeerde neemt ferme besluiten, daar is ze immers voor. Maar de burgers willen andere besluiten en zijn oprecht verbaasd dat de bestuurder die niet overneemt. De gedeputeerde heeft deskundige ambtenaren die precies weten wat kan en wat niet. De burgers huren eigen deskundigen in, die weten dat er andere mogelijkheden zijn. Vervolgens krijgen burgers en bestuurder mot over het gelijk van hun deskundigen. Die houden zich daar buiten – zij willen immers graag meer opdrachten, en dan wil je geen ruzie met de een of de ander.
Emotiedynamiek
Rollen en verwachtingen lopen door elkaar, en dat maakt zo’n proces niet makkelijk te besturen. Bas van Stokkom laat zien hoe ondermeer de dynamiek van emoties inwerkt op groepen die interactief beleid proberen te maken *). Wie resultaat wil van interactief beleid, moet boosheid en verontwaardiging managen. Burgers verschijnen boos aan de start, want er is nog steeds niet serieus naar ze geluisterd. En anders worden ze wel boos om oneerlijke besluiten en plotselinge veranderingen van de spelregels. En wie een interactief proces initieert, wekt hoop bij de deelnemers op mooie resultaten. Ook dat moet je managen, anders verkeert de hoop in teleurstelling.
Van Stokkom betoogt dat zorgvuldige processturing kan leiden tot een groeiende wederzijdse (h)erkenning, waardoor nieuwe mogelijkheden ontstaan. De Slag om Nederland eindigt ermee dat de gedeputeerde uitgenodigd wordt om zonder ambtenaren mee te gaan naar een groep boze inwoners, in een goudgeverfde auto met Nederlandse vlaggetjes voorop, die de Landroofmobiel heet. Om het gesprek aan te gaan, heet het. Geen wonder dat ze letterlijk noch figuurlijk instapt.
*) Stokkom, Bas van (2005) “Deliberative group dynamics: power, status and affect in interactive policy making”, Policy & Politics vol 33 no 3: 387-409