Vragen
Sinds in 2010 Harde Liefde *) verscheen is Bas Heijne alweer twee titels verder. Iemand die zoveel publiceert is amper bij te houden. Misschien wel daarom heb ik nu pas die verzameling van columns en essays gelezen die tussen 2005 en 2010 zijn verschenen in NRC Handelsblad. In die stukken en stukjes neemt Heijne twee vragen als uitgangspunt: “wat zegt, in tijden van globalisering en immigratie, het idee van Nederland ons nog? Hoe vind je, wanneer de traditionele binding met je omgeving wegvalt, een nieuw gevoel van eigenwaarde?”
In meer dan een opzicht is Harde Liefde fascinerende lectuur. Bij elkaar genomen zijn de bijna 70 columns een welgeformuleerde en scherpe cultuurkritiek. Heijne moet wel heel veel houden van Nederland en de Nederlanders, zo streng als hij ze tuchtigt. Soms denk je: goh ja, die was er ook nog – bijvoorbeeld als Heijne schrijft over opkomst en ondergang van Rita Verdonk en Trots op Nederland. Maar vaker lijkt er niks veranderd, staan er hooguit andere acteurs en decorstukken op het toneel, zoals wanneer het gaat over de verlegenheid om koers en leiderschap in de sociaaldemocratie.
Verongelijkt
En ook in de wat nauwere context van dit blog is Heijne’s zoektocht naar de betekenis van identiteit en moraal boeiend, omdat hij herhaaldelijk ingaat op de aard en kwaliteit van het debat in de publieke ruimte. “Nederlandse bewustwording richt zich altijd tegen de vermeende verdwazing van de ander. Nooit gaat het om wat je zelf gelooft, het gaat altijd om wat er mis is met wat anderen geloven. Elk debat is daarom een verongelijkt debat.” We hebben en geven over van alles en nog wat een mening, maken daarmee onszelf zichtbaar en komen zo in contact met mensen die er net zo over denken als wij. Echter, “Steeds vaker wordt het hebben van een mening in Nederland verward met partij kiezen”, merkt Heijne op, en hij sluit Harde Liefde af met de vraag: “Hoe verbind je individuen die zich in de publieke ruimte juist een positie verwerven door zich af te zetten tegen andersdenkenden?”
Aanpakken
Wie zich met processturing bezighoudt, is zonder twijfel van tijd tot tijd voor vergelijkbare vragen komen te staan. Hoe verzoen ik deze diametraal tegenover elkaar staande belangen? Hoe breng ik partijen bij elkaar, als de een wil wat de ander niet wil, en omgekeerd? Heijne’s antwoord op zijn eigen vraag luidt: “Dat is onmogelijk”. Maar daarmee kun je bij je klant niet aankomen. Die wil een uitweg.
Die uitweg ligt vaak in het aanpakken van de verwarring dat het hebben van een mening gelijk staat met partij kiezen. Voor een procesmanager is het de kunst, personen en partijen te verleiden hun mening even op te schorten, wat ze in de coulissen vaak beter afgaat dan op de bühne. Als je even geen partij hoeft te kiezen ontstaat vaak juist ruimte om het met elkaar te hebben over de vraag: waarom vindt ieder van ons dit zo belangrijk? Is er op die vraag een antwoord te vinden waarin we ons allemaal herkennen? Zo’n antwoord is vaak onvermijdelijk algemeen en globaal maar geeft juist daardoor het begin van binding voor concretere oplossingen. Onmogelijk wordt het pas als wereldbeelden, opvattingen, principes fundamenteel tegenover elkaar staan. Niemand kan zonder toverstokje verzoenen wat onverzoenbaar is.
*) Bas Heijne: Harde liefde. Nederland op zoek naar zichzelf. Prometheus 2010. ISBN 978 90 446 1255 4