Ervaringsleren
Mensen leren meer door ervaringen op hun werk dan door het volgen van een cursus of training. Uit onderzoek blijkt dat het effect van zulk ervaringsleren op bijvoorbeeld de kennisontwikkeling al snel groot is – mits je natuurlijk werk doet dat voldoende mogelijkheden biedt voor verdere ontwikkeling.
En als je met mensen samenwerkt – in een team, een afdeling, of in een tijdelijk samenwerkingsverband zoals bijvoorbeeld een procesomgeving – zit op zulk ervaringsleren natuurlijk een interessante multiplier. Je leert immers niet alleen van je eigen ervaringen, maar ook van die van je collega’s en samenwerkingspartners. En je doet het dus extra goed, als je erop aanstuurt dat je die ervaringen ruimhartig aan elkaar vertelt.
Kampvuur
Een werkvorm die daar erg goed bij helpt is het Kampvuur; het origineel is in het Engels na te lezen op de onvolprezen site over Gamestorming. Ze komt erop neer dat de deelnemers elkaar verhalen vertellen, waarbij het ene verhaal voortbouwt op het andere, al dan niet op gang geholpen door een centrale set steekwoorden. Die procedure biedt een format voor wat mensen in een werkcontext het liefst doen: verhalen vertellen over hun werk. Telkens als we het Kampvuur gebruiken, merken we dat het veel oplevert: associaties, inspiratie en ideeën, en bovenal kennis en begrip van partijen over wederzijdse belangen en behoeften.
Vertellen
Daarin schuilt de kracht van verhalen, zoals Christien Brinkgreve ook laat zien in haar onlangs verschenen boek Vertel.*) Ze onderzoekt daarin de betekenis van het vertellen van verhalen vanuit sociologisch en psychologisch perspectief en schuwt daarbij het persoonlijke en de anekdote bepaald niet. Leuk om te lezen, maar minstens zo interessant als de hoofdtekst is wat mij betreft de uitgebreide verantwoording die zij heeft geschreven als alternatief voor een notenapparaat. Daarin worden de sociologische en psychologische vergezichten en samenhangen pas goed duidelijk.
Brinkgreve kiest in de hoofdtekst vooral het perspectief van de verteller – in abstracto, als zij de kracht van verhalen beschouwt, en concreet, als zij daarbij vertelt over haar persoonlijke wedervaren. Ze maakt duidelijk dat een verhaal wervend, heilzaam en bindend kan werken en daarom van groot nut is voor de verteller. Ook laat ze zien dat het vertellen van een verhaal een vaardigheid is die je kunt leren, waardoor je de kracht en de opbrengst van je verhaal kunt verbeteren.
Luisteren
Het luisterend perspectief blijft een beetje onderbelicht, zoals wel vaker in verhalen over verhalen. Dat is jammer, want een verhaal begint veelal met luisteren en een verteller start als luisteraar. Denk aan de eerste regels van de Odysseia, waarin de verteller op de eerste plaats een luisteraar blijkt te zijn: “Zing van de man van duizend listen, Muze, die zoveel rondzwierf nadat hij de heilige stad van Troje verwoest had…” (in de vertaling van Imme Dros).
Luisteren is net als vertellen een vaardigheid, maar misschien wel moeilijker ontwikkelbaar. Mensen zijn op de eerste, tweede en derde plaats geïnteresseerd in zichzelf en luisteren vooral naar een bevestiging voor hun eigen opvattingen en naar aanknopingspunten om die naar voren te brengen. Het is dan ook nuttig het vertellen van verhalen vooraf te laten gaan door een oefening in luisteren, die de deelnemers bewust maakt van hun referentiekaders, waarden, opvattingen en al het andere dat aandachtig luisteren in de weg kan staan.
*) Christien Brinkgreve: Vertel. Over de kracht van verhalen. Amsterdam/Antwerpen: Atlas Contact 2014