Heimat
Laatst was ik, voor het eerst in een jaar of drie, een paar dagen in het Waldecker Land, zo’n Duitse Heimat waar nooit iets verandert. Of toch wel – veel grasland zag zwartblauw van de zonnepanelen waarmee het was belegd en de daken van vakwerkhuizen waren met zonnecollectoren behangen. Groene energiewinning laat het landschap van kleur verschieten en versterkt de vormverandering die het toch al heeft ondergaan nu de horizon niet langer wordt begrensd door heuvels, maar heuvels met windmolens erop. Met de vorm verandert de inhoudelijke ervaring: je rijdt door een duurzame energievoorziening van waarlijk industriële proporties.
Aanzicht
Vorm is ondermeer het uiterlijk of aanzicht dat je iets geeft en hoezeer dat de inhoud kan sturen ervoer ik toen me, ter afsluiting van een leergang die ik volgde, werd gevraagd op een paar A4’tjes de essentie te beschrijven van wat ik had opgestoken. Daarover zou dan een gesprek volgen met een paar mensen “uit de praktijk”. Ik had daar mijn bedenkingen bij. Wie materieel of immaterieel beloond wordt om commentaar te geven gaat er eens goed voor zitten en heeft tenminste drie opmerkingen en liever nog meer, om die beloning waar te maken. En hoe meer je opschrijft des te meer commentaar je krijgt, dat niet altijd even ter zake is of eerder een weerspiegeling van de opvattingen van je criticaster dan een discussie over de portee van je beweringen.
Formules
In die leergang had ik geleerd dat iedere oplossing een functie is van het onderliggende probleem. Heb je het probleem goed in beeld, dan ligt de oplossing voor het grijpen. Mijn probleem had te maken met de hoeveelheid tekst. De oplossing was dus: minder tekst, liefst zo min mogelijk. Ik had net het een en ander van Gerrit Krol gelezen, de auteur die zo mooi met witregels kan schrijven en bij wie woorden duur zijn. Door hem geïnspireerd besloot ik wat ik had opgestoken te vangen in een aantal formules. Eén daarvan was, zie hiervoor, oplossing = f(probleem).
Het plan om formules te presenteren werd mede ingegeven door een ander leerpunt: dat de inhoud van een activiteit afhankelijk is van de vorm die je ervoor kiest:
Inhoud = f(vorm). Over formules heb ik een ander gesprek dan over een lap tekst. Noem iets een nota, notitie, memo of non-paper en de inhoud ervan verandert mee, al blijven de woorden dezelfde. Aan een ronde tafel een onderwerp behandelen geeft andere resultaten dan in een vergaderopstelling. Et cetera.
Gedaante
Behalve aanzicht of uiterlijk is vorm ook de gedaante die je iets geeft. Vorm gaat daardoor ook over begrenzing: wat hoort erbij en wat niet? Alders noemt zijn overleg over Schiphol een tafel en niet een instuif, speakerscorner of zithoek. Een tafel heeft een schikking en er is altijd een bord over, voor die ene onverwachte gast. Noem je een klus een project dan zeg je daarmee, te weten wat er geklaard moet worden, wanneer en tegen welke kosten. Noem je het een proces dan zeg je met betrokkenen en belanghebbenden op zoek te gaan naar uitkomsten met draagvlak en draagkracht.
De mooiste beschrijving van deze betekenis van vorm kwam ik tegen in een interview met dichteres Maria Barnas (Volkskrant 25 januari 2014), waarin zij het heeft over de vorm “…die iets onduidelijks ineens contouren geeft, waardoor het toch zinnig wordt”.