Hijmans
Onder de toehoorders van de Ernst Hijmanslezing 2013 zaten er veel die opdrachtgevers helpen, hun dromen, wensen, idealen te realiseren en die daartoe draagvlak en draagkracht bij elkaar sprokkelen bij boeren, burgers en buitenlui. Vraag procesmanagers naar sleutelwoorden, en ze noemen vertrouwen en betrouwbaarheid. Die moet je bij voortduring waarmaken. Maar wat betekent dat nou precies?
De lezing werd op 21 januari gehouden door Paul Schnabel, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau en universiteitshoogleraar van de Universiteit van Utrecht. Stine Jensen, filosoof en publicist, was zijn coreferente. Hun thema: “Wat is waar?”
Meningen
Nederlanders hebben veel meer waardering voor meningen dan voor feiten, aldus Schnabel. Vervolgens ontkrachtte hij met feiten en cijfers tal van beelden die in de communis opinio bestaan over de vermeende deplorabele staat van het land. Hoezo is Nederland een klein land? In de Europese Unie toch zeker niet – er zijn meer landen met minder inwoners dan Nederland. Ook liet hij zien dat de opvatting dat Nederland verkleurt, vergrijst en krimpt, niet in de cijfers is terug te vinden. Het beeld dat het onderwijs vroeger beter was, is van alle tijden en bovendien aantoonbaar onjuist.
Denen
Et cetera. Op de meeste ranglijsten van welvaart, welzijn en geluk hebben we alleen de Denen voor ons. Volgens Stine Jensen, zelf van Deense komaf, rapporteren de Denen echter structureel te positief omdat zij vinden dat niemand iets te maken heeft met wat ze écht denken.
Interessant is natuurlijk dat Jensen tussen neus en lippen door laat zien dat zich met behulp van een feit een waarheid in elkaar laat knutselen die op niets anders dan een mening of een opvatting is gebaseerd. Zonder het zo te noemen toont Jensen praktisch aan dat je feiten kunt gebruiken om argumenten een zweem van autoriteit en objectiviteit mee te geven – en die daarmee meer “waar” te maken dan ze van zichzelf zouden zijn. (Daarin schuilt natuurlijk ook de functie van de gezamenlijke fact finding in win-winbenaderingen als de Mutual Gains Approach – het gaat veel meer om het samen construeren van een acceptabele waarheid dan om het vinden van onomstotelijke feiten.)
Hard
Iets “waar” maken gaat niet fact free, maar ook niet met feiten alleen. Feiten zijn data, ze hebben een verhaal met structuur en betekenis nodig om tot de verbeelding te gaan spreken. En dan zijn het “…ankers, bevestigers en versterkers die bepaalde argumenten kracht moeten bijzetten. Harde, solide, onwrikbare feiten moeten een betoog objectiveren, vastzetten, onontkoombaar maken.” *)
Opgelucht
Wie vertrouwen en betrouwbaarheid waar moet maken, zorgt er dus voor dat hij argumenten en feiten verhalend aaneen heeft gesmeed.
Zo ging het ook met de lezing van Schnabel. De feiten waarmee hij ons om de oren slaat zeggen elk voor zich niet veel. Maar omdat ze ons verrassen onderheien ze stuk voor stuk zijn stelling dat we meer van meningen houden en daardoor ten onrechte denken dat het glas halfleeg is. Opgelucht halen we adem: zo erg is het allemaal niet, en we vertrouwen op de betrouwbare SCP-directeur.
*) Zie Dick Pels’ mooie Feitenpolitie versus vrijzinnigheid, in de SCP-publicatie “De gevolgen van ‘fact-free politics’ voor beleid en onderzoek“, p. 9-15