Versplintering
De versplintering in streamingdiensten is slecht voor de portemonnee maar prima voor een gevarieerd aanbod van meer dan uitstekende series. Desondanks kijk ik me dezer dagen door zeven seizoenen Star Trek: The Next Generation. Jean-Luc Picard en zijn bemanning zetten dapper steeds maar weer eerste voetstappen op onverkend terrein. Het is letterlijk en figuurlijk old skool: meer dan dertig jaar oud, 26 afleveringen per seizoen. 
Elke aflevering is een wonder van drie kwartier compactheid dat een op zichzelf staand en veelal complex thema van alle kanten belicht zonder oppervlakkig te worden. Die thema’s zijn overigens verrassend modern – je kunt ook zeggen: van alle tijden. Het gaat vrijwel altijd over morele dilemma’s en hoe daarin goed te handelen. Over uitsluiting en inclusiviteit. Over vragen als: zijn er universeel geldende waarden of zijn die altijd relatief? Heeft kunstmatige intelligentie mensenrechten en waarom dan (niet)?
Patroon
Een terugkerend patroon in die afleveringen is dat Picard zijn bazen tegenspreekt en zelf wordt tegengesproken door zijn bemanning. Niet altijd, wel op de momenten die er toe doen: als de waarheid moet worden gesproken. En elke keer weer wordt duidelijk gemaakt dat dat helemaal niet vanzelfsprekend is. Tegenspraak moet worden aangemoedigd en de tegenspreker bemoedigd, want de verhoudingen zijn ongelijk dus staat er heel wat op het spel. Tegenspraak is geen kwestie van welles-nietes en verdort als de baas het machtswoord spreekt. Maar als je bereid bent onderzoekend met elkaar te praten kan iedereen er beter van worden.
Nudgen
Tegenspraak, de waarheid spreken, hoe moeilijk én belangrijk dat is staan ook centraal in het boek Macht en Moed van Erik Pool. Hij is de manager van het programma Dialoog en Ethiek, dat in reactie op de toeslagenaffaire eraan moet bijdragen dat onder meer tegenspaak, samenwerken en openheid tot het repertoire van ambtenaren gaan behoren. De NRC schrijft op 10 februari een curieus stuk over Pool en het programma. Zo’n ongrijpbaar verhaal waarin veel wordt gesuggereerd en weinig rechtstreeks wordt gezegd. Vervolgens kon iedereen losgaan op de schilder die in sessies blootsvoets het “ongezegde” kwam schilderen en de organisatiedeskundige die complexe vraagstukken “uitdanst”. Nee, ik heb ook geen idee wat dat inhoudt, maar het is wel een goedkope manier om de opvatting van de lezer een bepaalde kant op te nudgen.
Interactie
Het doet ook geen recht aan de urgente vraag die Pool in Macht en moed onderzoekt en probeert te beantwoorden: wat is er nodig om tegenspraak in de ambtenarij tot ontwikkeling te brengen en te onderhouden? Wat ik erin waardeer is dat Pool geen instrumenten, opvattingen en stappenplannen opdringt, maar de lezer wil uitdagen om alles ter discussie te stellen. Hij reikt ons tal van overwegingen uit ethiek, moraal, filosofie, sociologie en politiek aan waarmee we zélf een positie kunnen bepalen. Tegelijk denk ik: waar blijft nou die ontwikkeling van een nieuwe bestuurscultuur? Tegenspraak is een interactie tussen tegenspreker en -gesprokene. Als de ambtenaar verandert en de politicus daarin niet meegaat, schieten we per saldo niets op.
Warpfactor
Pools grondige aanpak resulteert in ruim 450 pagina’s meanderend, zoekend en vragend proza. Dat maakt het lezen net zo’n opgave als de vakantiefoto’s van de buren bekijken die er geen een konden weggooien. Mijn bewondering voor de Star Trekscenaristen is met warpfactor 9 gestegen. Tegenspraak, hoe doen Picard en zijn crew dat ook alweer? Even kijken!